Nhật ký tại Nhật Bản (phần 9)

18 Nghệ thuật cây cảnh Bonsai

Khi tới Nhật Bản, tôi ấn tượng về những khu phố xanh, đâu đâu cũng có cây xanh, trong công viên, trên đường phố hay bất cứ điểm công cộng nào người dân đều trồng hoa và cây xanh…Nhà bà mẹ nuôi của tôi tại vùng Niza thuộc tỉnh Saitama xung quanh là cánh rừng thông nhân tạo ngát màu xanh vi vu gió thổi rất thơ mộng…Trên bậu cửa sổ trong phòng khách là đặt trang trọng những chậu cây cảnh nhỏ xíu trông thật dễ thương. Mẹ　ｙａｍａｓｉｔａ　của tôi cứ ước ao sẽ mang một chậu cây cảnh từ Việt Nam sang trồng tại Nhật Bản. Từ niềm ước ao đó mẹ cho tôi hay về lịch sử về cây cảnh Bonsai của quê hương mình….

Ban đầu, Bonsai là thú vui tao nhã của các gia đình quý tộc, nhưng đến nay, Bonsai đã trở thành nét văn hóa thường ngày tại mỗi gia đình Nhật Bản.

Lịch sử Bonsai được lưu truyền từ Trung Quốc vào Nhật Bản từ thời nhà Đường (thếkỷ thứ 7) cho tới Edo và Minh Trị (từ thếkỷ thứ 16 đến thếkỷ thứ thếkỷ thứ 19), trong vòng hơn 300 năm, Bonsai dần phát triển và trở nghệ thuật cây cảnh, thú vui tao nhã của các gia đình quí tộc Nhật Bản. Do việc trồng và chăm sóc Bonsai rất vất vả nên có một thời kỳ dài, đặc biệt trong chiến tranh thếgiới thứ hai, thú chơi cây cảnh Bonsai bị thu hẹp, tạo ra hiệp hội những người Nhật cao tuổi thích chơi cây cảnh.

Từ những năm 1980, vẻ đẹp của Bonsai lại sống dậy và lan khắp từ Hockaido – miền cực Bắc đến Kyu-syu – miền Nam Nhật Bản. Tất cả các tầng lớp từ trẻ đến già đều đua nhau trồng Bonsai. Hình ảnh Bonsai đã trở thành nét văn hóa thường ngày tại mỗi gia đình Nhật Bản người ta trang trí Bonsai trước cửa ra vào hay đặt trang trọng Bonsai trên chiếu Tatami trong phòng truyền thống. Họ cho rằng ở đâu có hình ảnh Bonsai thì ở đó có linh hồn linh thiêng của thiên nhiên…

Vào thời điểm xuân tới, người Nhật Bản có thú vui ghé thăm những vườn cảnh Bonsai để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thiên nhiên qua bàn tay các nghệ nhân. Có khi Bonsai là cây thông lớn cao hàng chục mét sau nhiều năm được nghệ nhân cắt tỉa tạo nên hình dáng đầy uy lực. Có khi Bonsai trưởng thành từ cây non, qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, người xem hình dung đó là cây cổ thụ nhỏ xíu vươn cao tỏa bóng rồi uốn nghiêng như hàng thông bị gió biển thổi dạt.

Bonsai trong tiếng Nhật có nghĩa là thu nhỏ thếgiới cỏ cây, một bộ môn nghệ thuật tạo ra bức tranh nhỏ thiên nhiên đến điêu luyện. Yếu tố quan trọng để làm nổi lên vẻ đẹp của Bonsai là tìm được nét nổi bật của từng loại cây.

Nghệ nhân trồng Bonsai có thể bắt đầu từ một cây khoảng 20 năm tuổi sau đó phải mất 10 năm thậm chí đến hàng chục năm bỏ nhiều công sức tỉa cành, tạo dáng mới tạo thếnhư mình mong muốn. Nếu uốn không khéo, Bonsai sẽ dùng cái chết để chống lại vì vậy nghệ nhân luôn coi Bonsai như chính người học trò, luôn động viên chia sẻ với Bonsai vào những ngày nắng mưa hay bão tuyết.

Các nghệ nhân Bonsai của Nhật Bản thường nói, nếu nghệ thuật làm vườn đi tìm vẻ đẹp bên ngoài của cây lá thì nghệ thuật Bonsai lại hướng tới vẻ đẹp tiềm ẩn bên trong.- Mẹ Yamasita tự hào nói với tôi như vậy...Tỉnh Saitama của mẹ cũng rất nổi tiếng vì có nhiều nghệ nhân trồng Bonsai.Hiện tại đó còn lưu giữ loại bonsai chỉ là một cội thông vài lá cao không quá 80cm nhưng đã có tới 500 tuổi. Thân cây đã chết, chuyển sang màu trắng, chỉ có một phần vỏ cây là còn xanh gồng mình lên gánh lấy sự sống.

Từ những năm 1980, Nghệ thuật Bonsai của Nhật Bản đã lan truyền từ châu Á sang châu Âu, tới tận châu Mỹ. Rất nhiều nghệ nhân cây cảnh trên thếgiới tới Nhật Bản để học cách trồng và chăm sóc Bonsai.

Bonsai là nghệ thuật mà con người phải nghiêng mình trước sự quí giá của sự sống…Lời nhận định của mẹ Yamasita quả là xác đáng...